uwzględnij wielkość liter
dokładna fraza
zawarta fraza
Aktualnie przeglądasz:
Tradycja / Recepcja / Piśmiennictwo

 

 

 

Piśmiennictwo. Zarys bibliograficzny


Omówienie piśmiennictwa poświęconego Fryderykowi Chopinowi ma z konieczności charakter ogólnego opisu. W ciągu dwustu lat, jakie upływają od urodzin kompozytora, jego życiu, osobowości i twórczości poświęcono ogromną liczbę książek i artykułów. Szacuje się ją na około dwadzieścia tysięcy pozycji, przy czym liczba ta stale rośnie. Obejmuje ona publikacje wymienione w pracach Bronisława Edwarda Sydowa (Bibliografia F. F. Chopina, Warszawa 1949, supl. 1954), Kornela Michałowskiego (Bibliografia Chopinowska, 18491969, Kraków, 1970), oraz w stale uzupełnianym wykazie zamieszczanym w „Roczniku Chopinowskim" oraz w „Chopin Studies", tomach wydawanych przez Towarzystwo im. Fryderyka Chopina w Warszawie, odpowiednio w latach 1956-2001 i 1985-2001. Są to jednak wyłącznie dane szacunkowe, które z całą pewnością nie odzwierciedlają rzeczywistej liczby publikacji prasowych ukazujących się na całym świecie, niemożliwej do ostatecznego ustalenia.

Pierwszą publikacją poświęconą Chopinowi był artykuł w „Pamiętniku Warszawskim" z 1818 r., gdzie omówiono wydany w 1817 r. Polonez g-moll ośmioletniego Fryderyka. Odtąd prasa europejska przynosiła wciąż nowe recenzje z jego koncertów i utworów. W warszawskim okresie życia kompozytora najwięcej artykułów poświęconych Chopinowi ukazało się w „Gazecie Warszawskiej", „Kurierze Warszawskim" i „Gazecie Polskiej", w okresie paryskim ­- w „La Revue musicale", „Revue et Gazette musicale de Paris", „La France musicale", „Le Pianiste", podczas pobytu w Anglii - w „Illustrated London", „Athanaeum", „London Daily News", „Manchester Guardian", „Glasgow Courier", „Edinburgh Evening Courant". Z ogromnej liczby publikacji w prasie niemieckojęzycznej wyróżniają się słynne artykuły Roberta Schumanna zamieszczane przezeń w „Allgemeine Musikalische Zeitung", ze zdaniem, które przeszło do historii: „Panowie, kapelusze z głów, oto geniusz!" (znalazło się ono w artykule z 7 grudnia 1831 r. poświęconemu Wariacjom B-dur op. 2 na temat arii Là ci darem la mano).

Teksty te, publikowane za życia Chopina, stanowią literaturę źródłową, choć można je zarazem zaliczyć do literatury przedmiotu. Tuż po jego śmierci zaczęły się natomiast ukazywać liczne dokumenty (listy, rękopisy muzyczne, ikonografia, przedmioty, świadectwa, opisy, bezpośrednie wspomnienia osób z jego otoczenia itd.), które znacznie poszerzyły zakres wiedzy na jego temat. Jeszcze dzisiaj, szczególnie w badaniach nad środowiskiem artystycznym Chopina, zdarzają się interesujące odkrycia, na przykład dotyczące jego podróży do Brukseli (Sophie Ruhlmann, Carl Canstatt, lekarz i muzyk niemiecki: portret, listy i... odkrycie podróży Chopina do Brukseli, „Rocznik Chopinowski" 2001, nr 24-25).

Do źródeł o kluczowym znaczeniu należy korespondencja kompozytora. List Chopina (napisany do jego mistrza, Józefa Elsnera, w Wiedniu, 26 stycznia 1831 r.) opublikowano po raz pierwszy w 1857 r. w „Ruchu Muzycznym" w Warszawie. Pierwszy zbiór jego listów ukazał się dwadzieścia lat później w monografii Friedrich Chopin, sein Leben, seine Werke und Brief Maurycego Karasowskiego (Drezno 1877; Berlin i Nowy Jork 1878; Londyn 1879; Warszawa 1882). Autor tej książki nie był  niestety  skrupulatnym historykiem i przyczynił się do powstania szeregu legend na temat Chopina, które zyskały znaczną popularność, oraz do rozpropagowania już istniejących. Nie tylko powtórzył niesprawdzone informacje i okrasił biografię kompozytora swoimi pomysłami, ale wprowadził również zmiany do tekstu listów, stosując skróty i dodając fragmenty przez siebie wymyślone, a nawet w miejsce oryginałów wprowadzając ich streszczenia. Mimo wszystko znaczenie książki Karasowskiego jest istotne, gdyż poprzez swe kontakty z rodziną i przyjaciółmi kompozytora autor ten mógł dotrzeć do cennych informacji i mieć swobodny dostęp do zachowanych jeszcze listów i rękopisów, nim część z nich uległa zniszczeniu, dzieląc tragiczne losy Polski. Kolejne publikacje przyczyniły się jednak stopniowo do skorygowania tej pierwszej próby, a całość obrazu nadal ulega wzbogaceniu o nowe odkrycia.

Do najważniejszych wydań korespondencji w tym okresie, zanim ukazało się pierwsze wydanie uznawane jako kompletne (Chopin. Lettres, oprac. Henryk Opieński, Paryż 1933; Warszawa 1937), należą: Mieczysława Karłowicza Nie wydane dotychczas pamiątki po Chopinie (Warszawa 1904; Paryż 1904), Ferdynanda Hoesicka Chopiniana (t. 1, Warszawa 1912) oraz Stanisława Pereświet-Sołtana Listy Fryderyka Chopina do Jana Białobłockiego (Warszawa 1926).

Powszechnie znanym wydaniem zbiorowym listów pozostaje Korespondencja Fryderyka Chopina, opracowana przez Bronisława Edwarda Sydowa (2 tomy, Warszawa 1955) i jej niedoskonała wersja francuska, powstała przy współpracy z Suzanne i Denise Chainaye (3 tomy, Paryż 19531960). Korespondencję Sydowa dopełniły prace Krystyny Kobylańskiej, która dokonała opracowania krytycznego korespondencji Chopina z rodziną (Warszawa 1972) oraz z George Sand i jej dziećmi (2 tomy, Warszawa 1981). W języku angielskim dostępna jest skrócona wersja pracy Sydowa, w tłumaczeniu Arthura Hedleya (Selected Correspondence of Fryderyk Chopin, Londyn 1962), a w języku niemieckim Frédéric Chopin Briefe (wybór listów) pod redakcją Krystyny Kobylańskiej (Frankfurt nad Menem 1984).

Obecnie w Warszawie trwają prace nad nowym, źródłowo-krytycznym wydaniem korespondencji Chopina w trzech tomach, opracowywanych przez profesorów Uniwersytetu Warszawskiego: byłą Dyrektor Instytutu Muzykologii Zofię Helman i Zbigniewa Skowrona oraz byłą Dyrektor Muzeum Fryderyka Chopina  Hannę Wróblewską-Straus. Dotychczas ukazał się pierwszy tom tej edycji - Korespondencja Fryderyka Chopina, 1816-1831 (Warszawa 2009).

Odrębną grupę stanowią albumy prezentujące różnego typu dokumenty ze zbiorów muzealnych i prywatnych lub opisujące życie Chopina za pomocą fotografii opatrzonych komentarzem. Należą do nich m.in.: Leopolda Binentala Chopin. W 120-tą rocznicę urodzin. Dokumenty i pamiątki (Warszawa 1930; Lipsk 1932; Paryż 1934), Roberta Bory La vie de Chopin par l'image (Genewa 1951), Mieczysława Idzikowskiego i Bronisława E. Sydowa Portret Fryderyka Chopina (Kraków 1952), album Chopin w kraju w doskonałym opracowaniu Krystyny Kobylańskiej (Kraków 1955, dostępny także w przekładach na język francuski, niemiecki i angielski), Chopin na obczyźnie Marii Mirskiej i Władysława Hordyńskiego (Kraków 1965), Fryderyk Chopin. Diariusz par image Mieczysława Tomaszewskiego i Bożeny Weber (Kraków 1990), a także bogato ilustrowana i opatrzona precyzyjnie udokumentowanymi komentarzami książka Frédéric Chopin: eine Lebenschronik in Bildern und Dokumenten Ernsta Burgera (Monachium 1990).

Katalogi wystaw związanych z obchodami rocznic chopinowskich, publikacje przedstawiające zbiory muzealne, a także towarzyszące Międzynarodowemu Konkursowi Pianistycznemu im. Fryderyka Chopina przynoszą opis dokumentów i pamiątek po kompozytorze. Spośród publikacji Hanny Wróblewskiej-Straus wymienić należy Katalog zbiorów (Warszawa 19691971), Podróż romantyczna Fryderyka Chopina i George Sand na Majorkę (Warszawa 1990), katalog wystawy prezentującej część zbiorów muzeum poświęconego Chopinowi i George Sand w klasztorze w Valldemossie (Warszawa 1990), przygotowany z Bożeną Adamczyk-Schmid, a także katalog wystawy Chopin i Liszt, zorganizowanej przy współpracy z Muzeum Franza Liszta w Budapeszcie (Warszawa 1995), katalog wystawy Chopin daleko rozsławił swe imię zorganizowanej w 150-tą rocznicę śmierci kompozytora oraz wystawy Fryderyk Chopin i bracia Kolbergowie na tle epoki: przyjaźń, praca, fascynacje (Warszawa 2005).

Pierwszym obszerniejszym ujęciem życia i twórczości kompozytora, była biografia Chopin (Paryż 18511852) napisana przez Liszta. Podobnie jak w książkach George Sand, Lucrezia Floriani (Paryż 1846) i Histoire de ma vie (Paryż 1854), nakreślony w niej obraz osobowości Chopina daleki jest od bezstronności. Książki te stały się wzorem dla szeregu zbeletryzowanych biografii wprowadzających subiektywne, a co za tym idzie fałszywe interpretacje. Przyczyniły się one do wytworzenia i utrzymania - jako że ich autorzy wzajemnie się naśladowali - wystylizowanego w duchu romantycznym mitu chorobliwego poety, „istoty cierpiącej zarówno psychicznie, jak fizycznie", której „jedyną winą w oczach potomnych było to, iż zbyt wiele płakał" (Louis Énault, Hippolyte Barbedette, Maurycy Karasowski, Antoni Wodziński, Guy de Pourtalès i wielu innych). Lektura The Skein of Legends around Chopin Adama Harasowskiego (Glasgow 1967) pozwala odsiać ziarno od plew w tej powodzi publikacji, które  choć mogą stać się interesującym przedmiotem w dziedzinie badań recepcji kultury  stanowiły istotną przeszkodę w poznaniu prawdziwego Chopina. Pod koniec XIX w., w związku z rozwojem badań naukowych, pojawił się inny nurt w piśmiennictwie o Chopinie, reprezentowany przez monografie Fredericka Niecksa Frederick Chopin as a Man and Musician (Londyn 1888), Jamesa Gibbonsa Hunekera Chopin: the Man and his Music (Nowy Jork 1900), Édouarda Ganche'a Frédéric Chopin. Sa vie et ses œuvres 1810-1849 (Paryż 1909), Ferdynanda Hoesicka C hopin. Życie i twórczość (3 tomy, Warszawa 1911), Arthura Hedleya Chopin (Londyn 1947), Alana Walkera Frédéric Chopin: Profiles of the Man and the Musician (Londyn 1966), Igora Bełzy Fryderyk F. Chopin (Warszawa 1969), Józefa Chomińskiego Fryderyk Chopin (Kraków 1978; Lipsk 1980), Tadeusza Andrzeja Zielińskiego Chopin. Życie i droga twórcza (Kraków 1993; Paryż 1995), Jima Samsona Chopin (Oxford 1996) oraz najnowsze, pióra Mieczysława Tomaszewskiego: Chopin. Człowiek, dzieło, rezonans (Poznań 1998) i Frédéric Chopin und seine Zeit (Laaber 1999), Marie-Paule Rambeau Chopin:l'enchanteur autoritaire (Paryż 2005), a także biografie w ścisłym znaczeniu tego słowa autorstwa Williama Murdocha, Chopin: his Life (Nowy Jork 1935; Londyn 1962), Adama Czartkowskiego i Zofii Jeżewskiej Fryderyk Chopin (Warszawa 1970) oraz Gastone Belottiego F. Chopin l'uomo (3 tomy, Mediolan 1974) i Adama Zamoyskiego Chopin. A Biography (Londyn 1979; Paryż 1986; Warszawa 1990) oraz ilustrowane monografie kieszonkowe, m.in. Chopin autorstwa Camille Bourniquel (Paryż 1955; 1994), Michela Pazdro « Chapeau bas, Messieurs, un génie... ». Frédéric Chopin (Paryż 1989), Bożeny Weber Chopin (Wrocław 2000).

Z tymi całościowymi ujęciami kontrastują publikacje, których celem jest syntetyczne przedstawienie najważniejszych faktów wiążących się z kompozytorem i jego twórczością, jak np. Aspects de Chopin Alfreda Cortot (Paryż 1949) i Jeana-Jacques'a Eigeldingera Frédéric Chopin (Paryż 2003; Warszawa 2008).

Gatunek biografii reprezentowany jest nie tylko przez prace wyżej wymienione, obejmujące całe życie kompozytora lub mające charakter monografii umiejętnie łączących opis twórczości z faktami biograficznymi. Szeroka problematyka, jaką wyznacza biografia Chopina, uległa wielu podziałom tematycznym. Niezliczone artykuły poświęcone różnorodnym zagadnieniom, odkryciom biograficznym, kontekstom historycznym i kulturowym, nowym dokumentom, takim jak listy czy rękopisy muzyczne, ukazały się w licznych periodykach, przede wszystkim w Polsce (m.in. w piśmie „Ruch Muzyczny" ukazującym się w Warszawie od połowy XIX stulecia), a także w publikacjach zbiorowych, jak Rocznik Chopinowski (1956-2001) i Chopin Studies (1985-2001) wydawanych przez Towarzystwo im. Fryderyka Chopina. Te szczegółowe badania zapoczątkowywały często obszerne prace, w których dane zagadnienie zostało wyczerpująco opisane. Przykładem mogą tu być prace poświęcone zagadnieniom związanym z pochodzeniem kompozytora: Les Origines lorraines de Frédéric Chopin (Sarreguemines 1999) autorstwa Gabriela Ladaique'a, Rodzina matki Chopina (Warszawa 2000) Andrzeja Sikorskiego i Piotra Mysłakowskiego, a także Rodzina ojca Chopina (Warszawa 2002) P. Mysłakowskiego. Kraj rodzinny kompozytora został omówiony w następujących publikacjach: Tadeusza Frączyka Warszawa młodości Chopina (Kraków 1961), Iwa i Pameli Załuskich Chopin's Poland (Londyn 1996; Warszawa 1999), Marity Albán Juárez i Ewy Sławińskiej-Dahlig, Polska Chopina (Warszawa 2007) i Haliny Goldberg Music in Chopin's Warsaw (Nowy Jork 2008). Na temat jego podróży opublikowano: Édouarda Ganche'a Voyages avec Chopin (Paryż 1934), Franza Zagiby Chopin und Wien (Wiedeń 1951), Marcela Godeau Le voyage à Majorque de George Sand et Frédéric Chopin (Paryż 1959), Jaroslawa Procházki Chopin und Böhmen (Praga 1968), Bernadetty Chovelon i Christiana Abbadie La Chartreuse de Valldemosa. George Sand et Chopin à Majorque (Paryż 1999), Iwa et Pameli Załuskich The Scottish Autumn of Frederick Chopin (Edynburg 1993). Z kolei jego życiu we Francji poświęcono następujące książki: Williama G. Atwooda The Parisian Worlds of Frédéric Chopin (New Haven i Londyn 1999; Warszawa 2005), związkowi z George Sand: Marie-Paule Rambeau Chopin dans la vie et l'œuvre de George Sand (Paryż 1985; Warszawa 2009), Sylvie Delaigue-Moins, Chopin chez George Sand. Sept étés à Nohant (Saint-Cyr-sur-Loire 1992; Warszawa 2000), Mieczysława Tomaszewskiego, Chopin i George Sand: Miłość nie od pierwszego spojrzenia (Kraków 2003), jego chorobie: Édouard Ganche - Souffrances de Frédéric Chopin. Essai de médecine et de psychologie (Paryż 1935), Francesco Eugenio Negro - Ho visitato Chopin: divagazioni tra omeopatia e psicoanalisi (Mediolan 1994), Czesława Sielużyckiego Chopin - geniusz cierpiący (Podkowa Leśna 1999), jego koncertom: Williama G. Atwooda, Fryderyk Chopin. Pianist from Warsaw (Nowy Jork 1987).

Badania nad dziełem muzycznym wyznaczają przeciwległy biegun piśmiennictwa poświęconego wielkiemu kompozytorowi. Autografy i pierwsze edycje dzieł Chopina stanowią źródła podstawowe, jeśli chodzi o utwory oddane przez niego samego do druku i opublikowane głównie w wydawnictwach Maurice Schlesinger, Troupenas & Cie, Brandus & Cie w Paryżu, Breitkopf & Härtel w Lipsku i Wessel w Londynie. Natomiast dla licznych utworów, które ukazywały się po jego śmierci, począwszy od 1851 r., najważniejsze źródła to: Juliana Fontany Œuvres posthumes pour piano de Fréd. Chopin (J. Meissonnier Fils, Paryż 1855 ; A. M. Schlesinger, Berlin 1855) oraz Zbiór śpiewów polskich (Gebethner i Spółka, Warszawa 1859; A. M. Schlesinger, Berlin 1859). Katalogi autorstwa Krystyny Kobylańskiej, Rękopisy utworów Chopina (2 tomy, Kraków 1977) i Frédéric Chopin. Thematisch-bibliographisches Werkverzeichnis (Monachium 1979), zestawiony przez Józefa Chomińskiego i Teresę Dalilę Turło Katalog dzieł Fryderyka Chopina (Kraków, Warszawa 1990) oraz Christophe'a Grabowskiego i Johna Rinka, An Annotated Catalogue of Chopin's First Editions (Cambridge 2005) zawierają inwentaryzację i opisy wszystkich zachowanych dokumentów, autografów i edycji.

Publikacje faksymilowe autografów muzycznych pozwalają na wgląd w cenne rękopisy Chopina poza muzeami, gdzie są przechowywane. Należą do nich Faksymilowane wydanie autografów Fryderyka Chopina (11 tomów, Kraków 195166), wydania przygotowane dla upamiętnienia 150-lecia śmierci kompozytora, edycje Biblioteki Narodowej (Warszawa 1999) oraz Muzeum Fryderyka Chopina w Warszawie (Gdańsk-Warszawa 1999-2000); wreszcie  Dzieła Chopina. Wydanie faksymilowe, wydawane począwszy od 2005 r. pod egidą Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina, z myślą o obchodach dwóchsetnej rocznicy urodzin Chopina.

Od momentu, gdy kompozycje Chopina stały się znane publiczności w Niemczech, Anglii, Austrii, Francji, na Węgrzech, we Włoszech, w Polsce, Rosji, Stanach Zjednoczonych i Japonii, ukazało się około pięćdziesięciu edycji całego korpusu tej twórczości, opatrzonych aparatem krytycznym i stale korygowanych. Dawni uczniowie Chopina byli pierwszymi, którzy podjęli się nowych wydań muzyki swego mistrza. Należą do nich Georges Mathias, (Œuvres choisies de Chopin, Lemoine aîné, Paryż 1859), Thomas Tellefsen (Collection des œuvres pour le piano par Frédéric Chopin, Richault, Paryż 1860), Karol Mikuli (Fr. Chopin's Pianoforte-Werke, Kistner, Leipzig 1879). Wśród wielu kompozytorów, pianistów i pedagogów, którzy także dokonali edycji dzieł Chopina, są Eugen d'Albert, Paul Badura-Skoda, Béla Bartók, Alfredo Casella, Jörg Demus, Louis Diémer, Ignaz Friedman, Motonari Iguchi, Charles Klindworth, Louis Köhler, Lazare Levy, Antoine Marmontel, Aleksander Michałowski, Maurycy Moszkowski, Heinrich Neuhaus, Isidore Philipp, Raoul Pugno, Emil Sauer.

Do najważniejszych edycji należą: Werke von Friedrich Chopin (Woldemar Bargiel, Johannes Brahms, Auguste Franchomme, Franz Liszt, Carl Reinecke et Ernst Rudorff, Breikkopf & Härtel, Leipzig 18781880), Frédéric Chopin. Œuvres de piano Jana Kleczyńskiego (Gebethner i Wolff, Warszawa 1882), Claude'a Debussy'ego Chopin. Œuvres complètes pour piano (Durand & Cie, Paryż 19151916), Alfreda Cortot, Édition nationale de musique classique. Édition de travail des œuvres de Chopin (Maurice Senart, Paryż 19151939; Salabert, Paryż 19411947), Édouarda Ganche The Oxford Original Edition of Frederick Chopin (Oxford University Press, Londyn 1932), polska edycja Ignacego Paderewskiego, Ludwika Bronarskiego i Józefa Turczyńskiego Fryderyk Chopin. Dzieła wszystkie (PWM, Instytut Fryderyka Chopina, Kraków-Warszawa 1961), a także Frédéric Chopin Werke Urtext (G. Henle Verlag, Monachium 19561993) autorstwa Hermanna Kellera, Ewalda Zimmermanna, Ernsta Herttricha, Hansa Martina Theopolda.

Nowe wielkie edycje, zapoczątkowane w ostatnich latach, są nadal kontynuowane: Wydanie narodowe dzieł Fryderyka Chopina pod redakcją Jana Ekiera i Pawła Kamińskiego (PWM, Kraków, od 1967), z dokładnym opisem kryteriów edycyjnych (Jan Ekier, Wstęp do wydania narodowego dzieł Fryderyka Chopina, TiFC-PWM, Kraków 1974) i najnowsza: John Rink, Jim Samson, Jean-Jacques Eigeldinger, Christophe Grabowski, The Complete Chopin. A New Critical Edition (Edition Peters, Londyn, od 2003). Należy też wspomnieć o ukazujących się w Europie, Ameryce Północnej, Południowej, w Australii, Azji, niezliczonych wydaniach utworów wybranych.

Transkrypcje muzyki Chopina zaczęto opracowywać bardzo wcześnie (ich liczba przekroczyła 1500!). Proces ten rozpoczął się w momencie ukazania się poszczególnych utworów, często za zgodą kompozytora. Zadziwiająca jest różnorodność stosowanych instrumentów i układów instrumentalno-wokalnych: fortepian na cztery ręce, skrzypce i fortepian, wiolonczela i fortepian, głos i fortepian, chóry, organy, kwartet, kwintet, orkiestra, akordeon, saksofon, puzon, kornet, ksylofon, bandonéon, gitara klasyczna lub elektryczna, mandolina, cytara lub bałałajka... Opracowania te utrzymane są w bardzo różnych stylach, od dosłownych po jazzujące. Do utworów najczęściej opracowywanych należą Nokturn Es-dur z op. 9, Marsz żałobny z Sonaty b-moll op. 35, Etiuda e-moll z op. 10, Polonez A-dur z op. 40, pieśń Życzenie. Największe wrażenie sprawia niewątpliwie monumentalny zbiór opracowań Etiud przez legendarnego pianistę, Leopolda Godowskiego: 50 Studien für Pianoforte über die Etüden von F. Chopin (A. M. Schlesinger, Berlin 18981914). Zadziwiające metamorfozy Chopinowskiego tekstu przynoszą - przez panujący w nich nastrój skupienia i ekstazy - transkrypcje Etiudy es-moll op. 10 i Largo z Sonaty h-moll dokonane niedawno przez kompozytora Francka Krawczyka na kameralny chór mieszany „Accentus" pod dyrekcją Laurence'a Equilbey'a.

Działalność Chopina jako pianisty i pedagoga ilustrują prace, w których zawarto analizy dokumentów i świadectw z tego zakresu. Są to przede wszystkim dwie fundamentalne książki Jeana-Jacques'a Eigeldingera: Chopin vu par ses élèves (stale uzupełniana, Neuchâtel 1970, 1979, 1988; Tokio 1983, 2006; Cambridge 1986; Kraków 2000, Paryż 2006) oraz Frédéric Chopin, Esquisse pour une méthode de piano (Paryż 1993; Kraków 1995). Opis gry Chopina i rady, jakich udzielał swoim uczniom, stanowią podstawę do dalszych dociekań interpretacyjnych, prowadzonych przez pianistów. Zawarte są one w następujących publikacjach: O wykonywaniu dzieł Chopina Jana Kleczyńskiego (Warszawa 1879; Paryż 1880; Lipsk 1908; Kraków 1959), Les leçons écrites. Chopin (Paryż 1909) i Les leçons écrites. Chopin. Les Quatorzes Valses (Paryż 1912) Raoula Pugno, Frédéric Chopin. Conseils d'interprétation Raoula Koczalskiego (Paryż 1910; nowa edycja Jeana-Jacques'a Eigeldingera (Paryż 1998), How Chopin Played. From Contemporary Impressions autorstwa Edith J. Hipkins (Londyn 1937), Chopin Playing: From the Composer to the Present Day Jamesa Methuen-Campbella (Londyn 1981), L'Interprétation de Chopin en France pod red. Daniele Pistone (Paryż 1990), Reginy Smendzianki Jak grać Chopina - próba odpowiedzi (Warszawa 2000).

Podczas konferencji, jaka odbyła się pod kierunkiem Jeana-Jacques'a Eigeldingera i Emmanuela Hondré w 2005 r. w paryskim Cité de la Musique, rozważano kwestie łączące się z fortepianami czasów Chopina, prowadzono dyskusję nad tekstem muzycznym jego utworów i ich interpretacją, co ilustrowały nagrania historyczne. Materiały tej konferencji zostały wydane pod redakcją J.-J. Eigeldingera (Interpréter Chopin. Actes du colloque des 25 et 26 mai 2005, Paryż 2006). Niedawno problematykę dawnych fortepianów Pleyela, szczególnie tych, które znajdowały się w posiadaniu Chopina, poddał dokładnej analizie Jean Jude (Pleyel. 17571857. La passion d'un siècle, Tours 2008), dochodząc do zaskakujących odkryć, do których należy nieznana wcześniej informacja o koncercie Chopina w Tours 3 września 1833 r.

Nagrania dokonane przez niezliczonych wykonawców dzieł Chopina były regularnie recenzowane w prasie muzycznej, ich spis znalazł się w katalogu autorstwa Józefa Kańskiego (Dyskografia chopinowska: Historyczny katalog nagrań płytowych, Kraków 1986). Z kolei różnorodne interpretacje przyczyniają się do powstania studiów z zakresu recepcji muzyki Chopina przez pianistów, co pozwala na wyznaczenie ewolucji sposobu, w jaki na przestrzeni epok próbowano odtworzyć intencje zawarte w tekstach jego utworów.

Wydarzeniom przyczyniającym się do popularyzowania muzyki kompozytora - festiwalom konkursom pianistycznym, przede wszystkim zaś Międzynarodowemu Konkursowi im. Fryderyka Chopina w Warszawie, towarzyszą publikacje, wśród których należy wspomnieć o wydawanych corocznie jako organ Międzynarodowej Federacji Towarzystw Chopinowskich tomach Chopin in the World (Wiedeń), gdzie przedstawiana jest działalność licznych towarzystw i stowarzyszeń na rzecz promowania dzieła Chopina.

Począwszy od pierwszych powierzchownych studiów w XIX wieku po dogłębne analizy XX-wieczne, muzykolodzy poddawali twórczość Chopina wszechstronnym badaniom szczegółowym. Jego technika kompozytorska badana jest przy pomocy takich metod, jak strukturalizm, schenkeryzm i neoschenkeryzm. W obrębie historii, estetyki, hermeneutyki, krytyki postmodernistycznej, autorzy dążyli do umieszczenia jego twórczości w kontekście jego epoki, do zdefiniowania jej cech, do usytowania jej w historii, do odnalezienia jej licznych znaczeń. W zakresie tych badań ulegającyh przemianom w miarę ewolucji nauki, analizie poddawano wszelkie akspekty dzieła Chopina: harmonię, tonalność, modalność, chromatykę, kontrapunkt, melodię, ornamentację, rytm, metrum, rubato, agogikę, formę, proces kompozytorski, gatunki, styl, ekspresję, wpływy (do których zaliczono bel canto, muzykę ludową i tradycyjną narodową, muzykę barokową, klasyczną i in.), związki ze współczesnymi mu twórcami, oddziaływanie na kolejne pokolenia... Należy podkreślić, że w ciągu ostatnich trzydziestu lat w badaniach Chopinowskich, dzięki szeregowi nowych ustaleń, dokonał się ogromny postęp, co przyczynilo się do ujęcia osoby i twórczości kompozytora w nowym świetle.

Począwszy od XIX wieku, niezliczone studia ukazywały się w pismach muzycznych w Europie i Ameryce. Ich zestawienia można odnaleźć w publikacjach takich autorów, jak Jeffrey Kallberg (Chopin at the Boundaries: Sex, History, and Musical Genre, Cambridge, Massachusetts 1996), Jean-Jacques Eigeldinger (L'univers musical de Chopin, Paryż 2000) oraz w publikacjach zbiorowych, takich jak Międzynarodowe sympozjum muzykologiczne Chopin i romantyzm Warszawa 17-23 października 1986 (Rocznik Chopinowski 19 and 20, Warszawa 1990 i 1992) ; Chopin Studies 1 & 2 (pod red. Jima Samsona i Johna Rinka, Cambridge 1988, 1994), The Cambridge Companion to Chopin (pod red. Jima Samsona, Cambridge 1992), La fortune de Frédéric Chopin 1 & 2 (pod red. Francisa Claudona, Zbigniewa Naliwajka, Hanny Wróblewskiej-Straus, Joanny Żurowskiej, Warszawa, Dijon, Paryż 1994 i 1995), pięć tomów Chopin w kręgu przyjaciół pod kierunkiem Ireny Poniatowskiej (Warszawa 1995-1999), w których analizowane są przyjaźnie artystyczne Chopina z Lisztem, Bellinim, Franchomme'em, Schumannami, muzykami polskimi, wirtuozami paryskimi. Należy tu wspomnieć również o publikacjach stałych, jak Rocznik Chopinowski i Chopin Studies (Towarzystwo im. Fryderyka Chopina, Warszawa), Chopin in the World (Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich) oraz o nowej serii tomów publikowanych po dorocznych konferencjach organizowanych w grudniu w Warszawie przez Narodowy Instytut Fryderyka Chopina: I. Chopin - In Search of the Common Language (polska wersja językowa, Warszawa 2001); II. Chopin's Work. His Inspirations and the Creative Process in the Light of the Sources (po angielsku i francusku, Warszawa 2002); III. Analytical Perspectives on the Music of the Chopin (po angielsku i francusku, Warszawa 2003); IV. Chopin in Performance: History, Theory, Practice (po angielsku i francusku, Warszawa 2004); V. The Sources of Chopin's Creative Style: Inspirations and Contexts (po angielsku i francusku, Warszawa 2005); VI. Chopin in Paris: the 1830's (po angielsku i francusku, Warszawa 2006); VII. Chopin's Musical Worlds: the 1840's (po angielsku i francusku, Warszawa 2007).

Niektóre zagadnienia zostały opracowane w obszernych studiach lub monografiach o charakterze książkowym. Należy tu wymienić następujące pozycje: Heleny Windakiewiczowej Wzory ludowej muzyki polskiej w Mazurkach Fryderyka Chopina (Kraków 1926), Bronisławy Wójcik-Keuprulian, Melodyka Chopina (Lwów 1930), Ludwika Bronarskiego, Harmonika Chopina (Warszawa 1935), Marii Ottich, Die Bedeutung des Ornaments im Schaffen Friedrich Chopin (Berlin 1937), Geralda Abrahama Chopin's Musical Style (Oxford 1939), Ludwika Bronarskiego Chopin et l'Italie (Lozanna 1946), Davida Bransona John Field and Chopin (Londyn 1972), Macieja Gołąba Chromatyka i tonalność w muzyce Chopina (Kraków 1991; Kolonia 1995), Zofii Chechlińskiej Wariacje i technika wariacyjna w twórczości Chopina (Kraków 1995) Danuty Jasińskiej Styl brillant a muzyka Chopina (Poznań 1995), Andrzeja Tuchowskiego Integracja strukturalna w świetle przemian stylu Chopina (Kraków 1996).

Przedmiotem osobnych studiów stały się także poszczególne utwory, w tym w pracach Witolda Chrzanowskiego Die Rondos von F. Chopin (Lwów 1921), Seweryna Barbaga, Studium o pieśnach Chopina (1927), Lwa Mazela, Fantazja f-moll Chopina (Moskwa 1937, Kraków 1965), Janusza Miketty Mazurki (Kraków 1949), J. M. Chomińskiego Preludia (Kraków 1950) i Sonaty Chopina (Kraków 1960), Ireny Barbag-Dreschler Die Impromptus von Fryderyk Chopin (Wiedeń 1966), Ursuli Dammeier-Kirpal Der Sonatensatz bei Frédéric Chopin (Wiesbaden 1973), Silvaina Guignarda Frédéric Chopins Walzer (Baden-Baden 1986), Jima Samsona, Chopin: The Four Ballades (Cambridge 1992), Johna Rinka The Piano Concertos (Cambridge 1997).

Spośród monografii opisujących twórczość Chopina wymienić można An Essay on the Works of Frederick Chopin Jamesa Williama Davisona (Londyn,1842-1843), Analyse der Chopinischen Klavierwerke (Berlin 1921) Hugo Leichtentritta, Chopin Gastone Belottiego (Turyn 1984), The Music of Chopin Jima Samsona (Londyn 1985) oraz Muzyka Chopina na nowo odczytana Mieczysława Tomaszewskiego (Kraków 1996).

Osobowość i twórczość Chopina interpretowano też w różnego typu esejach - od krótkiego artykułu po prace o większych rozmiarach. Ich autorami byli z jednej strony pisarze: Stanisław Przybyszewski, Zur Psychologie des Individuums. 1. Chopin und Nietzsche (Berlin 1882, Wrocław 1966; wersja francuska, Bedée 2005), André Gide, Notes sur Chopin (Bruksela 1938; Paryż 1948; Kraków 2007), Vladimir Jankélévitch, Chopin et la nuit (Lyon 1942; nowe wydanie: Le nocturne, Paryż 1957), Boris Pasternak, Chopin (w piśmie „Leningrad", 1945) ; Jarosław Iwaszkiewicz, Fryderyk Chopin (Kraków 1955, 1984; Paryż 1966), Ryszard Przybylski, Cień jaskółki: esej o myślach Chopina (Kraków 1995). Z drugiej zaś strony, podążając drogą wyznaczoną przez Liszta, swoje wizje na temat twórczości Chopina formułowali kompozytorzy: Paul Dukas, À propos du monument Chopin (Paryż 1910, w: Les écrits de Paul Dukas sur la musique, Paryż 1948), Maurice Ravel, Impressions (Paryż 1910), Déodat de Séverac, Souvenirs. À Ricardo Viñes (Paryż 1910), Ignacy Jan Paderewski, Chopin (Lwów, Paryż i Londyn 1911), Karol Szymanowski, Fryderyk Chopin (w piśmie „Skamander", 1923), André Boucourechliev, Regard sur Chopin (Paryż 1996). Eseje te są jednocześnie wyrazem ducha danej epoki i jako takie mogą być z kolei przedmiotem studiów.

Recepcja osoby i twórczości Chopina przez wykonawców, słuchaczy i autorów poświęconych mu tekstów stanowi obszerny przedmiot badań zarówno z perspektywy socjologiczno-historycznej, kulturowej, jak i estetycznej. Zagadnienie to wiąże się przede wszystkim z wpływem, jaki Chopin wywiera na innych artystów - muzyków, poetów, pisarzy, malarzy, rzeźbiarzy, filmowców - i rezonansem, jaki twórczość jego znalazła w utworach kompozytorów polskich (m.in. Szymanowskiego), czeskich (m.in. Smetany), niemieckich (Brahms, Wagner, Mahler, Reger i in.), rosyjskich (Bałakiriew, Liadow, Scriabin, Rachmaninow i in.), francuskich (Debussy, Ravel i in.). Do prac z tego kręgu należy Wandy Landowskiej Frédéric Chopin et Gabriel Fauré (Paryż 1946). Jego muzyka i osobowość jako źródło inspiracji poetyckiej zostały omówione w pracy zbiorowej pod redakcją Edmunda Słuszkiewicza Wiersze o Chopinie. Antologia i bibliografia (Kraków 1968). Przedmiotem studiów są teksty krytyczne poświęcone jego twórczości, a także szersze zagadnienie jej roli w kulturze europejskiej omówione w: Irena Poniatowska, W kręgu recepcji i rezonansu muzyki. Szkice chopinowskie (Warszawa 2008).

Znaczną liczbę publikacji niosą ze sobą zazwyczaj obchody mające na celu upamiętnienie rocznic urodzin i śmierci Chopina. W 1910 r. w prasie światowej ukazały się specjalne wydania, m.in. w „Die Musik" w Berlinie, „Neue Musik-Zeitung" w Stuttgarcie oraz w paryskim „Le Courrier musical", w latach 1931-1932 m.in. w paryskich „La Revue musicale" i „Bravo" oraz w ukazującym się w Warszawie piśmie „Muzyka", w 1949 r. w „Revue française de l'élite" w Paryżu, „La Rassegna musicale" w Mediolanie, w „Kwartalniku Muzycznym", zaś w 1960 r. w takich pismach, jak „Neue Zeitschrift für Musik" (Leipzig), „Peuples amis" (Paryż), „Musica d'oggi" (Mediolan) oraz „Ruch Muzyczny" (Warszawa).

Z tych okazji ukazało się ponadto wiele innych publikacji, albumów, almanachów; międynarodowe kongresy i konferencje przyniosły szereg obszernych zbiorów prezentujących wygłoszone na nich teksty. Na 150-lecie urodzin Chopina wydano The Book of the First International Musicological Congress Devoted to the Works of Frederick Chopin (pod red. Zofii Lissy, Warszawa 1963), zaś na 150-lecie jego śmierci - Chopin and his Work in the Context of Culture (2 tomy, pod red. Ireny Poniatowskiej, Kraków 2003), Chopin's Œuvre as the Source of Performance Inspirations (Akademia Muzyczna im. Fryderyka Chopina, Warszawa 1999), Frédéric Chopin (w „Ostinato rigore" nr 15 na Sorbonie, Paryż 2000), Chopin, 1849/1999. Aspekte der Rezeptions-und Interpretationsgeschichte (pod red. Andreasa Ballstaedta, materiały z kongresu w Düsseldorfie, Schliengen 2003); The Age of Chopin - odczyt Haliny Goldberg na Uniwersytecie Indiana (1999) oraz Frédéric Chopin. Interprétations - referat J-J. Eigeldingera na sesji naukowej w Genewie w 1999 roku.

W 2010 r. obchodzona była rocznica dwóchsetlecia urodzin Chopina. Liczne wydarzenia kulturalne na całym świecie przyniosły ze sobą bez wątpienia nowe publikacje o różnorodnym charakterze. III Międzynarodowy Kongres Chopin 1810-2010, zorganizowany w Warszawie przez Narodowy Instytut Fryderyka Chopina w dniach 25 lutego - 1 marca 2010 r. pod patronatem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, odbył się w kręgu tematów określonych jako Idee, interpretacje, oddziaływania - „idee, które zainspirowały utwory Chopina, interpretacje tych utworów i ich wpływ na muzykę innych kompozytorów, inne formy wyrazu artystycznego i działalności intelektualnej".

Upodobanie do Chopina znajduje wyraz nie tylko w słuchaniu i graniu jego muzyki, ale także w próbach zrozumienia przemian w ujmowaniu jego postaci na przestrzeni kolejnych dekad. Coraz pełniejsze poznawanie go poprzez lekturę książek i rozpraw dostarcza wciąż nowych satysfakcji. Choć tajemnica geniuszu i jego kreacji musi pozostać nieuchwytna, a dzieło sztuki jest w swej integralnej istocie nieprzezwyciężone, pragnienie dotarcia do jego głębszych sfer nie wyczerpie się nigdy. Wielki katalog pełnej bibliografii Chopinowskiej pozostaje otwartą księgą, w której zapisywane są kolejne karty.


Sophie Ruhlmann

 

 

 

Start : O Nas : Redakcja : Kontakt : Mapa serwisu
Copyright by TIFC 2008. Realizacja Rotos.