uwzględnij wielkość liter
dokładna fraza
zawarta fraza
Aktualnie przeglądasz:
Tradycja / Recepcja / Recepcja postaci i dzieła Chopina / W kulturze japońskiej

 

 

Recepcja twórczości Chopina w Japonii

 

Recepcja muzyki Fryderyka Chopina w Japonii wiąże się ściśle z historią tego kraju. Po załamaniu się w latach pięćdziesiątych XIX wieku ponad dwustuletniej polityki izolacji prowadzonej w okresie Edo, nastąpiło otwarcie Japonii na wpływy zewnętrzne. W 1868 roku rozpoczęła się modernizacja kraju na wzór zachodni, zwana Restauracją Meiji. Nowe władze wprowadziły politykę adoptowania zachodnich instytucji, wiedzy i technologii. Zbudowały system polityki narodowej, oparty na wzorcach europejskich i amerykańskich. Reformy te objęły swym zasięgiem także muzykę  w 1869 roku powstała pierwsza orkiestra wojskowa w stylu zachodnim, zaś w roku 1879 wprowadzono nauczanie muzyki Zachodu. Zmiany te poprzedziły pojawienie się muzyki Chopina w Japonii. Choć nie można wykluczyć, że muzyka polskiego kompozytora dotarła w jakiejś formie do uszu japońskich melomanów już wcześniej, autorka niniejszego artykułu przyjmuje początkowy okres modernizacji Japonii jako punkt wyjścia do omówienia procesu odbioru twórczości polskiego kompozytora.

 1. Początki nauczania muzyki Zachodu i wykonawstwo utworów Fryderyka Chopina w Japonii

W roku 1879 japońskie Ministerstwo Edukacji, Kultury i Sportu powołało Komisję ds. Studiów Muzycznych, która miała zajmować się badaniami i nauczaniem muzyki Zachodu. Do Japonii zaczęto sprowadzać instrumenty muzyczne, między innymi pianina i organy piszczałkowe, a także wydawnictwa nutowe. Doradcami Komisji zostali Luter Whiting Mason (1818-1897), Frantz Eckert (1852-1916) i Guillaume Sauvlet (1843-?). Pianistka Nobu Koda (1870-1946), która w owym czasie odbyła studia muzyczne, wspomina na łamach „Ongaku Sekai" (Świat Muzyki) z czerwca 1931 roku, że uczyła się grać utwory Chopina pod kierunkiem Sauvleta.

W roku 1887 Komisję ds. Studiów Muzycznych przemianowano na Tokijską Szkołę Muzyczną1. W dokumentach szkoły dotyczących występów jest wzmianka, że w trakcie koncertu, który odbył się 25 stycznia 1892 wykonano transkrypcję na organy Marsza żałobnego [z Sonaty b-moll op. 35] Chopina2. W latach dziewięćdziesiątych XIX wieku często wykonywano transkrypcje na organy Chopinowskiego Marsza żałobnego, walce w transkrypcji na skrzypce, oraz transkrypcje innych utworów. Jednakże w wyniku występów zagranicznych pianistów i pedagogów, a także rosnącej popularności muzyki Chopina, transkrypcje stały się obiektem krytyki jako odbiegające od oryginałów. W edukacyjnym piśmie dla kobiet „Jogaku Zasshi" z grudnia 1898 r. ukazał się następujący komentarz: „Chopin był wirtuozem fortepianu, jednak nigdy nie opanował organów. Dlatego muszę stwierdzić, iż interpretacja chopinowskiej Romanzy. Larghetta z Koncertu fortepianowego e-moll op. 11 na organach solo, jaką zaprezentował pan Shu Amaya, była zupełnie nieudana".

Wykonania dzieł Chopina, tak jak napisał je kompozytor, czyli na fortepian solo, były domeną zagranicznych nauczycieli muzyki - Raphaela von Koebla (1848-1923), Rudolfa Ernesta Reutera (1888-?) oraz Hanki Schjelderupa Petzolda (1862-1937). Podczas recitali, początkowo granych w szkołach i w dużych miastach, wykonywano Fantaisie-Impromptu cis-moll op. 66, Berceuse Des-dur op. 57 oraz inne utwory polskiego kompozytora. Na przełomie XIX i XX wieku do Japonii przybyło wielu zagranicznych wykonawców, którzy wprowadzali muzykę kompozytorów zachodnich, w tym utwory Chopina. Ich występy, rozprzestrzenianie się zachodniej muzyki na terenie kraju, a także propagowanie nauczania muzyki zachodniej stworzyły korzystne warunki do popularyzacji utworów Chopina w Japonii.

Pod koniec XIX wieku pierwsi japońscy muzycy zaczęli wykonywać utwory Chopina. Ze względu na objętość artykułu zostaną tu omówione tylko ważniejsze wykonania. W trakcie jednego z cyklu koncertów, jaki odbył się 16 listopada 1902 w Tokijskiej Szkole Muzycznej, Itoe Tachibana (1873-1939) zagrał Balladę As-dur op. 47. W pierwszej dekadzie XX wieku pojawił się pianista Ryukichi Sawada (1886-1836), zwany „wykonawcą Chopina". W latach 1916-1917 Hisa Kuno (1886-1925) wykonał Koncert fortepianowy e-moll op. 11, kilka Etiud oraz Scherzo cis-moll op. 39. W 1919 roku jako solista podczas wykonania Koncertu fortepianowego f-moll op. 21 wystąpił student Kiyo Kawakami. Towarzyszyła mu orkiestra Tokijskiej Szkoły Muzycznej, zaś wykonania tego koncertu miały miejsce także w Osace i Kyoto.

 

2. Upowszechnianie twórczości Chopina w Japonii - spuścizna Kreutzera

Punktem zwrotnym w recepcji muzyki Fryderyka Chopina na terenie Japonii było objęcie przez Leonida Kreutzera (1884-1953) stanowiska wykładowcy w Tokijskiej Szkole Muzycznej w roku 1937. Kreutzer, urodzony w Rosji, studiował kompozycję i grę na fortepianie w Konserwatorium w Sankt Petersburgu. Później został wykładowcą w Berlińskiej Akademii Muzycznej. Podczas swego pierwszego pobytu w Japonii w 1931 roku wykonał program z utworami Chopina, a także poprowadził kurs mistrzowski. W okresie od swego powrotu do Japonii w 1933 r. aż do śmierci w 1953 r. Leonid Kreutzer znacznie przyczynił się do rozwoju japońskiego systemu edukacji muzycznej  zarówno jako pedagog, jak i pianista. Jednym z jego największych osiągnięć była publikacja w Japonii poprawionego wydania dzieł Fryderyka Chopina.

W okresie do II wojny światowej niewiele utworów Chopina ukazało się drukiem w Japonii. W latach dwudziestych XX wieku wydano transkrypcję na skrzypce Poloneza A-dur op. 40 zwanego „Le Militaire" [wojskowym] oraz środkową część [cantabile] Fantaisie-Impromptu. Dzięki Kreutzerowi sytuacja ta uległa znacznej zmianie. Jeszcze przed przybyciem do Japonii wydał on w Niemczech poprawioną edycję wszystkich dzieł Chopina. Kreutzer wykorzystał 100-lecie śmierci kompozytora (1949) jako okazję do opublikowania wszystkich jego dzieł w japońskim wydawnictwie Ryuginsha. Prawie równocześnie japoński pianista Motonari Iguchi (1908-1983) opublikował utwory Chopina pod własną redakcją w wydawnictwie Shunjusha. Wydania Iguchiego i Kreutzera przyczyniły się do rozwoju badań nad życiem i twórczością Chopina, jak również zwiększyły zainteresowanie tymi badaniami. Także japońscy studenci zaczęli wykonywać utwory polskiego kompozytora. Do chwili obecnej obydwa te wydania cieszą się największą popularnością zarówno wśród studentów fortepianu, jak i pedagogów.

 

3. Chopin w programach szkolnych

Twórczość Fryderyka Chopina została także włączona do programów nauczania w japońskich szkołach podstawowych i średnich. Po wojnie japońskie Ministerstwo Edukacji, Kultury i Sportu wprowadziło w życie dyrektywę o nauczaniu w szkołach, która stała się podstawą wytycznych określających ramy programów szkół szczebla podstawowego i średniego. Zgodnie z wytycznymi z roku 1947 materiałem do oceny znajomości muzyki w klasach muzycznych był Walc Des-dur op. 64 nr 1, Preludium F-dur op. 28 nr 23 (czwarta klasa), Polonez A-dur op. 40 nr 1 (piąta klasa) i Walc Es-dur op. 18 (szósta klasa). W roku 1951 dodano Nokturn Es-dur op. 9 nr 2 i wersję orkiestrową Marsza żałobnego dla klasy piątej i szóstej3. Co więcej, w podręczniku do muzyki używanym po wojnie w szkołach średnich4, obok pieśni ludowych i melodii z różnych krajów znalazły się Życzenie (do japońskich słów Kiichiro Yamazaki) i japońska Pieśń o rozstaniu autorstwa Tosuke Noguchi do Etiudy E-dur op. 10 nr 3. W roku 1970 biografia Chopina pióra Jerzego Broszkiewicza5 została wybrana jako odpowiedni tekst do czytania przez uczniów szkół średnich biorących udział w konkursie czytania dla młodzieży.

W rezultacie wykorzystania muzyki Fryderyka Chopina jako materiału do nauczania w japońskich szkołach w okresie powojennym, Japończycy zyskali możliwość dowiedzenia się o jego utworach, które nie tylko nie stały się wyłączna domeną muzykologów, lecz są dobrze znane ogółowi społeczeństwa japońskiego.

Od początków nauczania muzyki Zachodu w Japonii upłynęło ponad sto lat. W tym czasie twórczość Chopina stała się bliska wielu pokoleniom Japończyków. Obecnie książki poświęcone polskiemu kompozytorowi wypełniają półki sklepowe w Japonii. Drukuje się też wiele wydań jego utworów. Dla licznej rzeszy studentów fortepianu muzyka polskiego kompozytora staje się celem, zaś jego podziwiane i uwielbiane dzieła są stale wykonywane.

 

Kazumi Oshima
Z angielskiego przełożył: Jerzy Ossowski

 

1  W 1949 r. szkoła stała się Wydziałem Muzyki Tokijskiego Uniwersytetu Sztuk (uprzednio: Tokijski Narodowy Uniwersytet Sztuk Pięknych i Muzyki).

2  Dokumentację publicznych wykonań utworów Chopina zaczerpnięto z następujących źródeł: Komitet redakcyjny 100-letniej historii Tokijskiego Uniwersytetu Sztuk Pięknych i Muzyki (red.), 100-letnia historia Tokijskiego Uniwersytetu Sztuk Pięknych i Muzyki: Koncerty t. I i II (wersja japońska), Tokio, Ongaku-no-tomo sha, 1990 i 1993. Szczegóły nt. profesorów Tokijskiej Szkoły Muzycznej pochodzą z pracy 100-letnia historia Tokijskiego Uniwersytetu Sztuk Pięknych i Muzyki: Tokijska Szkoła Muzyczna t. I (wersja japońska), Tokio, Ongaku-no-tomo sha, 1987.

3  Szczegóły ówczesnych wytycznych do programów szkolnych pochodzą ze strony http://www.nicer.go.jp/guideline/old/

4  Toshiharu Ichikawa (red.), Muzyka w szkołach średnich, Tokio, Kyouiku Geijutsu sha, 1961.

5  J. Broszkiewicz, tłum. Shozo Yoshigami, Sokoku heno Mazuruka, Tokio, Gakushu Kenkyusha, 1969.
       [tytuł polskiego oryginału tej zbeletryzowanej biografii: Kształt miłości; przyp. red.]

 

 

 

Start : O Nas : Redakcja : Kontakt : Mapa serwisu
Copyright by TIFC 2008. Realizacja Rotos.